Βαρέα Μέταλλα: Όλα όσα πρέπει να ξέρεις

Τι είναι τα βαρέα μέταλλα;

Τα βαρέα μέταλλα είναι στοιχεία, μερικά από τα οποία είναι απαραίτητα για τη σωστή λειτουργία του οργανισμού σε μικρές ποσότητες, ενώ άλλα δεν φαίνεται να έχουν κάποια θετική επίδραση στο οργανισμό. Ειδικότερα, η αυξημένη πρόσληψης τους, πέρα των επιτρεπόμενων ανώτατων ορίων, έχει ως αποτέλεσμα διάφορες αρνητικές επιδράσεις στον οργανισμό, με αποτέλεσμα τη δυσλειτουργία αρκετών συστημάτων του και τελικά την εμφάνιση διαφόρων ασθενειών. Τα βαρέα μέταλλα είναι τα εξής:

• Αντιμόνιο (Sb)
• Αργίλιο (Al)
• Άργυρος (Ag)
• Αρσενικό (As)
• Κάδμιο(Cd)
• Κασσίτερος (Sn)
• Κοβάλτιο (Co)
• Μολυβδαίνιο (Μο) 
• Μόλυβδος (Pb)
• Νικέλιο (Ni)
• Στρόντιο (Sr)
• Υδράργυρος (Hg)
• Χρώμιο (Cr)
• Χαλκός (Cu)
• Ψευδάργυρος (Zn)

Τα πιο μελετημένα βαρέα μέταλλα που συγκεκριμένα έχουν ενοχοποιηθεί για επιβλαβείς δράσεις στον οργανισμό είναι το κάδμιο, ο μόλυβδος, ο υδράργυρος και το αρσενικό. (1) Από την άλλη ο ψευδάργυρος, το χρώμιο, το κοβάλτιο και ο χαλκός είναι βαρέα μέταλλα απαραίτητα για τη λειτουργία του οργανισμού, αφού έχουν σημαντικό ρόλο σε ορισμένα συστήματα οργάνων. Ωστόσο ακόμη και αυτά αν προσληφθούν σε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες από τις συνιστώμενες, μπορεί να εμφανιστούν ανεπιθύμητες παρενέργειες για την υγεία. Πιθανώς βέβαια και ορισμένα από τα υπόλοιπα βαρέα μέταλλα να είναι σε κάποια μικρή ποσότητα απαραίτητα για συγκεκριμένες λειτουργίες του οργανισμού, ωστόσο ακόμη δεν έχει βρεθεί κάποια θετική επίδραση τους στον οργανισμό. (2,3)

Πως επιδρούν στον οργανισμό τα βαρέα μέταλλα; 

Έχουν βρεθεί διάφορες επιβλαβείς δράσεις των βαρέων μετάλλων στον οργανισμό, όταν αυτά καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες. Συγκεκριμένα τα βαρέα μέταλλα (1): 

• αντιδρούν με μόρια του οργανισμού και παράγουν τοξικά προϊόντα
• οδηγούν σε  ανισορροπία των μετάλλων του οργανισμού, ενώ μπορούν και να αντικαταστήσουν μέρος των απαραίτητων μετάλλων για τον οργανισμό
• ενισχύουν τις οξειδωτικές αντιδράσεις με αποτέλεσμα το οξειδωτικό στρες, μια κατάσταση στην οποία αν ο οργανισμός βρίσκεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, μπορεί να εμφανιστούν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία διαφόρων συστημάτων του οργανισμού
• καταστρέφουν το γενετικό υλικό (DNA)
• επηρεάζουν τη λειτουργία πολλών ορμονών και ενζύμων 

Λόγω των παραπάνω αρνητικών επιδράσεων στον οργανισμό, η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας βαρέων μετάλλων, αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση ασθενειών όπως είναι διάφοροι τύποι καρκίνου, καρδιαγγειακά νοσήματα κ.α. αλλά και με τον θάνατο από αυτά. Ωστόσο, όσον αφορά την Ευρώπη, οι Ευρωπαίοι πολίτες δεν φαίνεται να ξεπερνούν τα ανώτατα όρια ασφαλούς πρόσληψης βαρέων μετάλλων. (1)

Που βρίσκονται τα βαρέα μέταλλα;

Τα βαρέα μέταλλα, βρίσκονται σε ορυχεία, στο έδαφος, στο νερό (στην περίπτωση που αυτό είναι επιμολυσμένο με βαρέα μέταλλα), στα τρόφιμα και στην ατμόσφαιρα. Για άτομα που δεν εργάζονται σε ορυχεία, η κύρια έκθεση σε βαρέα μέταλλα συμβαίνει λόγω της κατανάλωσης ορισμένων τροφίμων που τα περιέχουν και της έκθεσης στο αέρα της ατμόσφαιρας σε περιοχές με υψηλή ατμοσφαιρική ρύπανση. 

Τα τρόφιμα που φαίνεται να έχουν σχετικά μεγάλη περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα είναι τα εξής (4):

• Ψάρια και θαλασσινά
• Αφεψήματα βοτάνων, όπως το μαύρο τσάι
• Δημητριακά και προϊόντα δημητριακών
• Λαχανικά
• Γλυκά
• Κρέας και προϊόντα κρέατος
• Γαλακτοκομικά προϊόντα
• Φρούτα
• Όσπρια

Πως να μειώσω την πρόσληψη των βαρέων μετάλλων;

Τα βαρέα μέταλλα περιέχονται σε μια πληθώρα τροφίμων, το οποία καταναλώνουμε καθημερινά. Φαίνεται όμως ότι η ποσότητα τους σε αυτά τα τρόφιμα και η συχνότητα με την οποία καταναλώνονται από τον μέσο άνθρωπο δεν είναι αρκετή για να υπερβεί τα όρια ασφαλούς πρόσληψης των βαρέων μετάλλων. 

Ορισμένα όμως τρόφιμα όπως τα μεγάλα ψάρια και το ρύζι, φαίνεται να περιέχουν μεγαλύτερη ποσότητα βαρέων μετάλλων σε σχέση με άλλα. Επομένως καλό είναι να υπάρχει μια ποικιλία τροφίμων στην καθημερινότητα, όπου το ρύζι θα αντικαθίσταται κάποιες φορές και από άλλα τρόφιμα, όπως κινόα, πληγούρι κ.α. Επιπλέον, το βράσιμο του ρυζιού σε πολύ νερό, και μετά το σούρωμα του, απομακρύνει τη μεγαλύτερη ποσότητα αρσενικού που περιέχεται σε αυτό. Μπορείτε ακόμη να αλλάξετε το νερό μία φορά, για ακόμη καλύτερα αποτελέσματα. Όσον αφορά τα ψάρια, επιλεξτε κυρίως να καταναλώνετε μικρότερα ψάρια, όπως για παράδειγμα είναι οι σαρδέλες, και καταναλώστε πιο σπάνια μεγάλα ψάρια και ιδιαίτερα αυτά που προέρχονται από ωκεανούς, όπως ο σολομός, ο ξιφίας κ.α.

Εάν θέλετε να είστε  προσεκτικότεροι με την πρόσληψη βαρέων μετάλλων, ακολουθήστε τις παρακάτω συμβουλές. Συγκεκριμένα, προμηθευτείτε φρούτα και λαχανικά από τοπικούς παραγωγούς, τα οποία στην συνέχεια θα τα πλύνετε καλά, ώστε να απαλλαχθούν από τα βαρέα μέταλλα που μπορεί να περιέχουν. Επιπλέον, τα οργανικά φρούτα και λαχανικά περιέχουν μικρότερη ποσότητα βαρέων μετάλλων, καθώς αυτή προέρχεται μόνο από τα βαρέα μέταλλα που περιέχονται στο έδαφος και όχι και από φυτοφάρμακα ή άλλες ουσίες που χρησιμοποιούνται στην γεωργία. Το ίδιο ισχύει και για τα κρέατα, καθώς τα βιολογικά κρέατα, περιέχουν μικρότερη ποσότητα βαρέων μετάλλων. Παράλληλα παίζει ρόλο η περιοχή στην οποία εκτρέφονται, καθώς κάποια εδάφη έχουν μεγαλύτερη συγκέντρωση βαρέων μετάλλων από άλλα. Σημαντικό όμως να αναφερθεί ότι τα Ευρωπαϊκά εδάφη, φαίνεται να είναι ασφαλή για γεωργία και κτηνοτροφία, όσον αφορά τη περιεκτικότητα τους σε βαρέα μέταλλα, επομένως φρούτα, λαχανικά και κρέας της ευρωπαϊκής ένωσης δεν έχουν αυξημένη περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα. 

Ποια ψάρια έχουν τη μεγαλύτερη ποσότητα βαρέων μετάλλων;

Τα ψάρια που φαίνεται να συγκεντρώνουν τη μεγαλύτερη ποσότητα βαρέων μετάλλων είναι τα εξής:

• Ξιφίας
• Καρχαρίας
• Τόνος, μεγαλόφθαλμος 
• Σκουμπρί

Γι αυτό και καλό είναι να αποφεύγεται η κατανάλωση των παραπάνω ψαριών. Τα ψάρια που  έχουν μικρότερη ποσότητα βαρέων μετάλλων, μπορούν να καταναλώνονται έως 1 φορά την εβδομάδα. Αυτά είναι τα εξής:

• Λαβράκι
• Σφυρίδα
• Βακαλάος
• Μοναχόψαρο
• Τόνο λευκό σε κονσέρβα ή φρέσκος

Τα υπόλοιπα ψάρια έχουν αρκετά χαμηλές ποσότητες σε βαρέα μέταλλα. Επομένως, μπορούν να καταναλώνονται και 2 φορές την εβδομάδα, με εξαίρεση τον σολομό. Η περιεκτικότητα του σολομού σε βαρέα μέταλλα ποικίλλει ανάλογα το είδος του και τα νερά στα οποία ζει. Όμως επειδή δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, αυτό που προτείνεται είναι ο σολομός να καταναλώνεται έως 2 φορές το μήνα. Γενικότερα, τα οφέλη της κατανάλωσης ψαριών είναι τέτοια που δεν πρέπει να φοβόμαστε την κατανάλωση τους, δεδομένου παράλληλα και της όχι τόσο μεγάλης τελικά περιεκτικότητας των περισσότερων ψαριών σε βαρέα μέταλλα. Αρκεί να ακολουθούμε τα παραπάνω. 

Συμπερασματικά 

Τα βαρέα μέταλλα είναι πολλά, μερικά είναι χρήσιμα για τον οργανισμό και άλλα δεν έχουν καμία εξακριβωμένη λειτουργία. Και στις δύο περιπτώσεις η αυξημένη πρόσληψη τους μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές επιδράσεις στον οργανισμό, συνεισφέροντας και στην εμφάνιση διαφόρων ασθενειών. Ωστόσο, αυτό που φαίνεται είναι ότι δεν παρατηρείται υπερβολική πρόσληψη βαρέων μετάλλων, τουλάχιστον όσον αφορά την Ευρώπη, αρκεί να μην καταναλώνονται συχνά  μεγάλα ψάρια.