Διατροφή και παιδική παχυσαρκία

Ορισμός της παιδικής παχυσαρκίας 

Η παιδική παχυσαρκία στην Ελλάδα αυξάνεται όλο και πιο πολύ τα τελευταία χρόνια. Τι ορίζεται όμως ως παιδική παχυσαρκία; Συγκεκριμένα, για την εκτίμηση της κατάστασης βάρους στα παιδιά χρησιμοποιούνται οι καμπύλες ανάπτυξης. Οι καμπύλες αυτές υπάρχουν στα βιβλιάρια κάθε παιδιού (καμπύλες Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας) και αξιολογούν την ανάπτυξη ενός παιδιού, ως προς το ύψος και το βάρος και όχι μόνο. Για τη εκτίμηση της κατάστασης βάρους ενός παιδιού χρησιμοποιούνται οι καμπύλες δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ)-ηλικίας και η διάγνωση της παιδικής παχυσαρκίας τίθεται όταν ένα παιδί, βρίσκεται πάνω από τη γραμμή 30. Οι καμπύλες ανάπτυξης κυρίως χρησιμοποιούνται από τους επαγγελματίες υγείας, ιατρούς και διαιτολόγους, οι οποίοι οφείλουν να ενημερώνουν τους γονείς για την κατάσταση του παιδιού, αλλά και για το τι θα πρέπει να γίνει σε περίπτωση αυξημένου σωματικού βάρους.

Στατιστικά της παιδικής παχυσαρκίας στην Ελλάδα

Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα όσον αφορά παιδιά δημοτικού της Ελλάδας, βρέθηκε ότι το 1 στα 3 παιδιά εμφανίζει παχυσαρκία, και συγκεκριμένα μεγαλύτερο ποσοστό αγοριών ήταν παχύσαρκα σε σχέση με τα κορίτσια (36% και 30,7%, αντίστοιχα).

Ακούγοντας για τα πολλά αρνητικά της δυτικού τύπου δίαιτας, θα περίμενε κανείς ότι οι Η.Π.Α θα έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό παιδικής παχυσαρκίας παγκοσμίως. Όμως δυστυχώς, αυτήν την πρωτιά την κατέχει η Ελλάδα, αφήνοντας σε δεύτερη θέση τις Η.Π.Α. (1)

Αίτια παιδικής παχυσαρκίας 

Τα παχύσαρκα παιδιά φαίνεται να μην έχουν τόσο καλές διατροφικές συνήθειες, όπως είναι η:

• μη κατανάλωση πρωινού
• μειωμένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών 
• παράλειψη γευμάτων 
• χαμηλή πρόσληψη γαλακτοκομικών 
• συχνή κατανάλωση χυμών, ροφημάτων που περιέχουν ζάχαρη, fast food και 
• κατανάλωση φαγητού σε μεγάλες μερίδες.

Σχετικά με τους συμπεριφορικούς παράγοντες που οδηγούν στην παιδική παχυσαρκία, κάποιοι από αυτούς είναι: 

• οι καθιστικές δραστηριότητες, όπως η παρακολούθηση τηλεόρασης
• η κατανάλωση φαγητού εκτός σπιτιού και
• η κατανάλωση φαγητού χωρίς την παρουσίας πείνας. (1,2)

Άλλοι παράγοντες που φαίνεται να σχετίζονται με την εμφάνιση παχυσαρκίας στην παιδική ηλικία είναι η παχυσαρκία των γονέων, η γενετική προδιάθεση, η μειωμένη φυσική δραστηριότητα, το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των γονέων και το ψυχολογικό στρες. (1,2,3) 

Συστάσεις για το βάρος στα παιδιά 

Για να θεωρηθεί ότι ένα παιδί βρίσκεται σε φυσιολογικό βάρος πρέπει στις καμπύλες του ΔΜΣ με την ηλικία, να βρίσκεται μεταξύ της γραμμής 18,5 και 25. Το καλύτερο δυνατό είναι ένα παιδί να βρίσκεται καθ΄ όλη τη παιδική και εφηβική ηλικία σε αυτά τα πλαίσια. Παρ’ όλα αυτά, για όσα περισσότερα χρόνια βρίσκεται εντός αυτών των ορίων, τόσο το καλύτερο. (4)

Πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας

Η μείωση της παιδικής παχυσαρκίας μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω της πρόληψης της. Εκτός από τους παράγοντες που έχουν βρεθεί να σχετίζονται με την εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας, υπάρχουν και παράγοντες που φαίνεται να συνεισφέρουν στην πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας. Αυτοί είναι οι εξής: 

• οικογενειακά γεύματα 
• θετικό πρότυπο γονέων ως προς τον τρόπο ζωής
• κατανάλωση φρούτων και λαχανικών
• μείωση της κατανάλωσης fast food
• διαθέσιμα υγιεινά τρόφιμα στο σπίτι 
• ενθάρρυνση αυξημένη σωματικής δραστηριότητας από τους γονείς και συμμετοχή σε δραστηριότητες με τα παιδιά, με στόχο τουλάχιστον 1 ώρα σωματικής δραστηριότητας τη μέρα και
• μείωση του χρόνου των καθιστικών δραστηριοτήτων

Επιπλέον, ο εθνικός διατροφικός οδηγός περιέχει συγκεκριμένες συστάσεις σχετικά με τη διατροφή και την ευεξία των παιδιών (παιδική και εφηβική ηλικία), οι οποίες συνοψίζονται στο δεκάλογο της διατροφής που περιλαμβάνει τα εξής: 

• Ποικιλία φρούτων και λαχανικών 
• Γάλα, γιαούρτι ή τυρί καθημερινά 
• Ποικιλία δημητριακών καθημερινά. Προτιμάτε ολικής άλεσης
• Κόκκινο ή/και λευκό άπαχο κρέας 2-3 φορές την εβδομάδα. Αποφυγή επεξεργασμένου κρέατος
• Ψάρια και θαλασσινά 2-3 φορές. Τουλάχιστον 1 φορά την εβδομάδα λιπαρό ψάρι
• 4-7 αυγά την εβδομάδα
• Όσπρια τουλάχιστον 1 φορά/ εβδομάδα
• Ελαιόλαδο ως πρώτη επιλογή
• Περιορισμός ζάχαρης, αλατιού και προϊόντων που τα περιέχουν και
• Σωματική δραστηριότητα καθημερινά 

Επιπλέον παροτρύνσεις: 

• Μαγείρεμα στο σπίτι με υγιεινό και ασφαλή τρόπο. Επιλέγετε προϊόντα εποχής
• Κατανάλωση γευμάτων με τη τηλεόραση κλειστή και την οικογένεια συγκεντρωμένη όσο συχνότερα γίνεται
• Οι γονείς να λειτουργούν ως πρότυπο για τα παιδιά και να ενθαρρύνουν υγιεινές συνήθειες
• 3 κύρια γεύματα και τουλάχιστον 1 μικρογεύμα τη μέρα. Πρωινό καθημερινά. Αρκετό νερό. 

Δίαιτα και παιδική παχυσαρκία 

Αν ένα παιδί είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο, ο πρώτος στόχος είναι η μείωση του ρυθμού αύξησης του βάρους, παράλληλα με την επίτευξη της βέλτιστης ανάπτυξης. Αφού επιτευχθεί αυτός ο στόχος, σε συνεργασία με έναν διαιτολόγο-διατροφολόγο, μπορεί να σχεδιαστεί ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα διατροφής, το οποίο θα στοχεύει στην αργή και σταδιακή απώλεια βάρους, εξασφαλίζοντας παράλληλα τη σωστή ανάπτυξη του παιδιού. Αυτό μπορεί να γίνει πρωτίστως δίνοντας έμφαση στις επιλογές τροφίμων και ποτών με υψηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά, ελαχιστοποιώντας τις λιγότερο θρεπτικές τροφές και ενθαρρύνοντας την τακτική σωματική δραστηριότητα. Σε καμία περίπτωση δεν προτείνεται μια στερητική δίαιτα, καθώς πρώτον δεν αποτελεί μια ισορροπημένη διατροφή και δεύτερον θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη του παιδιού. Γι αυτό το λόγο πρέπει οι γονείς και τα παιδιά να δίνουν προσοχή σε διάφορες συμβουλές  ή έτοιμα προγράμματα διατροφής που μπορεί να βρουν από το internet, καθώς αυτά τα προγράμματα συνήθως είναι αρκετά περιοριστικά και στερητικά. Επομένως, η καλύτερη λύση είναι να λάβει το παιδί και οι γονείς σωστή εκπαίδευση και καθοδήγηση από έναν διαιτολόγο-διατροφολόγο. 

Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι όταν ένα παχύσαρκο παιδί έχει μπει σε μια διαδικασία απώλειας βάρους, δεν πρέπει να νιώθει ότι περιορίζεται στο φαγητό σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά. Για παράδειγμα όταν ένα παιδί βρίσκεται σε ένα πάρτυ, όπου θα υπάρχουν διάφορα γλυκά και αλμυρά σνακ, πρέπει να είναι ελεύθερο να καταναλώσει από αυτά, διότι διαφορετικά η εικόνα και μόνο των φίλων του να καταναλώνουν τα αγαπημένα του φαγητά θα τον φέρει σε δύσκολη θέση. Επίσης, το ίδιο πρέπει να ισχύει και στην περίπτωση των γονέων. Όπως προαναφέρθηκε, οι γονείς αποτελούν πρότυπα για τα παιδιά, επειδή αυτά έχουν την τάση να τους μιμούνται. Επομένως, ο κάθε γονέας πρέπει να έχει πρώτα ο ίδιος σωστές διατροφικές συνήθειες, ώστε αντίστοιχα και το παιδί να μπορεί να τις ακολουθήσει.

Η απώλεια βάρους προτείνεται, μόνο στην περίπτωση υπερβαρότητας ή παχυσαρκίας σε ένα παιδί. Σε κάθε άλλη περίπτωση πρέπει να αποτρέπεται κάθε προσπάθεια για απώλεια βάρους και οφείλουν οι γονείς να δίνουν έμφαση στην υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών και στην κατανάλωση θρεπτικών τροφίμων από τα παιδιά. (5)

Εικόνα σώματος: θέση γονιών και θέση δασκάλων

Η εικόνα σώματος αποτελεί ένα πολύ ευαίσθητο κομμάτι όσον αφορά την παιδική ηλικία και η διαμόρφωση της κατά το στάδιο αυτό παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στο πως το παιδί θα βλέπει τον εαυτό του στον καθρέφτη και στην ενήλικη ζωή. Σύμφωνα με έρευνες οι γονείς παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην εικόνα σώματος που θα έχει το παιδί. Επομένως, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να προσπαθήσουν να περάσουν στα παιδιά την αγάπη για το σώμα τους και να μην εντείνουν τις ενοχές για το σχήμα ή τον όγκο του σώματος τους. Πιο συγκεκριμένα, το καλύτερο που μπορούν να κάνουν για τα παιδιά τους είναι να μειώσουν την ανησυχία για το βάρος και το σχήμα του σώματος τους, να μην αναπαράγουν τα κοινωνικά στερεότυπα του “ωραίου” σώματος, να προσπαθούν να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση των παιδιών και να μην αναφέρονται σε συγκρίσεις μεταξύ των παιδιών τους και άλλων παιδιών.(6)

Όσον αφορά του δασκάλους, κατέχουν κι αυτοί ένα πολύ σημαντικό ρόλο σχετικά με την εικόνα σώματος των παιδιών, και ιδιαίτερα κατα την περίοδο του νηπιαγωγείου και του δημοτικού. Μέσα στους χώρους του σχολείου τα παιδιά έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τόσους συνομηλίκους τους και έτσι είναι πολύ πιθανόν να μπουν σε σκέψεις σύγκρισης με τους συμμαθητές τους. Οι δάσκαλοι θα πρέπει να αποτρέπουν τη σύγκριση των παιδιών μεταξύ τους και να ενισχύουν την μοναδικότητα και την αξία που έχει ο κάθε μαθητής, η οποία δεν ορίζεται από το βάρος. Επίσης, όπως και οι γονείς, οι δάσκαλοι θα πρέπει να αποτινάξουν από το μυαλό το δικό τους και των παιδιών τα κοινωνικά στερεότυπα και να ενισχύουν την αυτοεκτίμηση των μαθητών τους. (7)

Συμπερασματικά

Η παιδική παχυσαρκία είναι ένα πρόβλημα που δυστυχώς επικρατεί στην χώρα μας. Μεμονωμένα σε κάθε παιδί, η λύση στο συγκεκριμένο πρόβλημα έρχεται μέσα από την υιοθέτηση μια ισορροπημένης και επαρκής σε θρεπτικά συστατικά διατροφής, χωρίς στερήσεις, που θα βοηθήσει στην απώλεια του περιττού βάρους, παράλληλα με τη σωστή ανάπτυξη. Ωστόσο, ένα παχύσαρκο παιδί δεν πρέπει να έχει αρνητικές σκέψεις για την εικόνα τους σώματος του, και σε αυτό έχουν τον κύριο ρόλο οι γονείς και οι δάσκαλοι, οι οποίοι πρέπει να ενισχύουν την θετική εικόνα σώματος των παιδιών και να δίνουν έμφαση σε σημαντικότερα πράγματα, τα οποία καθορίζουν την αξία ενός ανθρώπου.